هنجارگریزی در شعر شاملو
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
تاج الدین خندان
1
عبدالحسین فرزاد
2
کلید واژه: هنجارگریزی, شعر شاملو, تجریدپنداری, تجسّم‌پنداری,
چکیده مقاله :
هر زبانی به اقتضای شرایط از هنجارهای متغیّری پیروی می‌کند. هنجار، قانون و روشی است که از سوی اکثریت افراد جامعه پذیرفته می‌شود و هنجارگریزی اِعراض و عدول از روش و ایین معمول است. هنجارگریزی در زبان، انحراف از قوانین حاکم بر زبان معیار است و شعر یکی از مهمترین میدان‌های انحراف از قواعد و معیار زبان به شمار می‌رود. شعر شاملو در امتداد تاریخ شعر فارسی، ادامۀ جریان پیوستۀ شعر با رویکردِ موسوم به شعر نو است که الزاماً از هنجارهای کهن و قوالب کلاسیک شعر فارسی پیروی نمی‌کند و به لحاظ رویکرد اجتماعی و انتقادی، دارای هنجارگریزی‌های متفاوت و در ابعاد بسیار است. شیوههای هنجارگریزی شاملو در شعر مبتنی بر هنجارگریزیِ معنایی است که بر پایۀ عناصر تجریدپنداری و تجسّم‌پنداری شکل می‌گیرد. این مقاله انواع هنجارگریزیِ معنایی در شعر شاملو را با تکیه بر مجموعۀ اشعارش بررسی می‌نماید.
منابع و مآخذ
1 ــ آشوری، داریوش. شعر واندیشه. تهران: مرکز، چاپ اول، 1372.
2 ــ احمدی، بابک. ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز، چاپ ششم، 1382.
3 ــ اسفندیاری، علی. مجموعۀ کامل اشعار نیما. به کوشش سیروس طاهباز، تهران: نگاه، چاپ دوم، 1371.
4 ــ ـــــــ، ــــــــ. حرف های همسایه. تهران: دنیا، چاپ اول، 1351.
5 ــ الیوت، تی. اس. نقد ادبی. ترجمه و تألیف سید محمد دامادی. تهران: علمی، چاپ اول، 1375.
6 ــ انوری، حسن. فرهنگ بزرگ سخن. دوره 8 جلدی. تهران: سخن، چاپ پنجم، 1386.
7 ــ ایگلتون، تری. پیش درآمدی برنظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز، چاپ دوم، 1380.
8 ــ ایوتادیه، ژان. نقد ادبی در قرن بیستم. ترجمه مهشید نونهالی. تهران: نیلوفر، چاپ دوم، 1390.
9 ــ باطنی، محمدرضا. توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر، چاپ هفدهم، 1385.
10 ــ برتنس، هانس. مبانی نقد ادبی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی، چاپ پنجم، 1391.
11 ــ پرین، لارنس. شعر وعناصر شعری. ترجمۀ غلامرضا سلگی. تهران: سعیدنو، چاپ اول، 1371.
12 ــ پور نامداریان، تقی. سفر در مه(تأملی در شعر شاملو). تهران: سخن، چاپ چهاردهم، 1390.
13 ــ حافظ، شمسالدین محمد. دیوان اشعار. بکوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه، چاپ سی و سوم، 1381.
14 ــ حقوقی، محمد. شعر زمان ما( احمد شاملو). تهران: نگاه، چاپ دوم، 1368.
15 ــ دوسوسور، فردینان. درسهای زبانشناسی همگانی. ترجمۀ نازیلا خلخالی. تهران: فرزان، چاپ دوم، 1385.
16 ــ دیچز، دیوید. شیوههای نقد ادبی. ترجمۀ غلامحسین یوسفی و صدقیانی. تهران: علمی، چاپ پنجم، 1379.
17 ــ رازی، شمسالدین محمدبن قیس. المعجم فیمعاییر اشعارالعجم. تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، تصحیح مجدد مدرس رضوی، تصحیح مجدد سیروس شمسیا. تهران: علم، چاپ اول، 1388.
18 ــ رودکی، عبدالله. محیط و زندگی و احوال و اشعار رودکی. به کوشش سعید نفیسی. تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم، 1382.
19 ــ ریچاردز، آیور آرمسترانگ. فلسفۀ بلاغت. ترجمۀ علی محمدی آسیابادی. تهران: قطره، چاپ اول، 1382.
20 ــ سجودی، فرزان. نشانهشناسی و ادبیات(مجموعه مقالات) تهران: کاوش، چاپ اول، 1384.
21 ــ سعدی، مصلحالدین. کلیات اشعار. از نسخه محمدعلی فروغی. مقدمۀ عباس اقبال. تهران: محمد، چاپ ششم، 1370.
22 ــ سلاجقه، پروین. امیرزاده کاشیها. تهران: مروارید، چاپ دوم، 1387.
23 ــ شاملو، احمد. مجموعۀ آثار، دفتریکم (شعرها). تهران: نگاه، چاپ نهم، 1389.
24 ــ شفیعیکدکنی، محمدرضا. ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن، چاپ چهارم، 1387.
25 ــ ـــــــــــــــ، ــــــــــــ.. در کوچه باغهای نیشابور. تهران: توس، چاپ هفتم، 1357.
26 ــ ـــــــــــــــ، ــــــــــــ. موسیقی شعر. تهران: آگه، چاپ هفتم، 1381.
27 ــ شمیسا، سیروس. کلیات سبکشناسی. تهران: فردوس، چاپ چهارم، 1375.
28 ــ ـــــــ، ــــــــ. نقد ادبی(ویرایش دوم). تهران: میترا، چاپ دوم، 1386.
29 ــ صفوی، کورش. از زبانشناسی به ادبیات. ج1 نظم. تهران: چشمه، چاپ اول، 1373.
30 ــ طوسی، خواجه نصیرالدین. اساسالاقتباس. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1326.
31 ــ عشقی، میرزاده. کلیات مصور اشعار. به کوشش علی اکبر مشیر سلیمی. تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم، 1357.
32 ــ عضدانلو، حمید. گفتمان و جامعه. تهران: نی، چاپ دوم، 1391.
33 ــ فرزاد، عبدالحسن. دربارۀ نقد ادبی. تهران: قطره، چاپ پنجم، 1388.
34 ــ کوئن، بروس. مبانی جامعهشناسی. ترجمۀ غلامعباس توسلی و رضا فاضل. تهران: سمت، چاپ هفدهم، 1385.
35 ــ محجوب، محمدجعفر. سبک خراسانی درشعر فارسی. تهران: فردوس و جامی، چاپ اول، بیتا.
36 ــ مختاری، محمد. انسان در شعر معاصر. تهران: توس، چاپ اول، 1372.
37 ــ معین، محمد. فرهنگ معین. تهران: چاپ هشتم، 1371.
38 ــ نجفی، ابوالحسن. مبانی زبانشناسی و کاربرد آن در زبان فارسی. تهران: نیلوفر، چاپ نهم، 1384.
39 ــ نیوا، ژرژ. نقد ادبی نوین(مجموعه مقالات). ترجمۀ رضا سید حسینی و... تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، 1386.
40 ــ نیومایر، فردریک. جنبههای سیاسی زبانشناسی. ترجمه اسماعیل فقیه. تهران: نی، چاپ اول، 1378.