نقش و کارکرد آواها (واج‌ها) در شعر فارسی (با بررسی غزلیات حافظ)
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: واج, واج‌آرایی, وا, معنا و مفهوم,
چکیده مقاله :
وجود رابطه طبیعی میان آواها (واج ها) و معنا و مفهوم، از نظریه هایی است که توسط برخی زبان شناسان مطرح شده است. هدف این جستار، مشخص کردن نقش و مفهوم آوا ها در شعر و ادبیات است. نگارندگان معتقدند که آواها (واج ها) در کنار دیگر عناصر (کلمات، جمله ها و موسیقی شعر) می‌توانند در انتقال مفهوم و احساس شاعر مؤثر باشند. بدین منظور، غزلیات حافظ، جهت مطالعه و بررسی انتخاب شده و ابیاتی که دارای تکرار غیرمعمول آوا (واج) بوده اند، استخراج شده و کارکرد آن آواها (واج ها)، مورد بررسی قرارگرفته و این نتیجه حاصل شده است که تکرار آوا (واج) پنج نقش عمده را در شعر ایفا می کند: 1ـ انتقال معنا 2ـ تأکید بر مفهوم اصلی 3ـ انتقال احساس 4ـ افزایش موسیقی 5ـ ایجاد انسجام
1ـ پویان، مجید. «سبک‌شناسی آوایی شعر حافظ شیرازی با توجه به دیدگاههای موریس گرامون». فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر (بهار ادب) سال پنجم، شماره سوم، شماره پیاپی 17، صص35-47، 1391.
2ـ حافظ شیرازی، خواجه شمسالدین محمد. لسانالغیب. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: انتشارات صفی علیشاه،1370.
3ـ حقشناس، علیمحمد. آواشناسی (فونتیک). تهران: انتشارات آگاه، 1374.
4ـ روحانی، مسعود؛ عنایتی قادیکلایی، محمد، «کارکرد واج آرایی و تکرار در موسیقی شعر احمد شاملو»، فصلنامه پژوهشهای ادبی، سال 7، شماره 28، صص 41-60، 1389.
5ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. موسیقی شعر. تهران: انتشارات آگاه، چ چهارم، 1373.
6ـ صهبا، فروغ، «مبانی زیبایی‌شناسی شعر»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره بیست و دوم شماره سوم (پیاپی 44) صص 90-109،1384.
7ـ غلامحسینزاده، غلامحسین؛ نوروزی، و حامد، «نقش تکرار آوایی در انسجام واژگانی شعر عروضی فارسی»، نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره27، 1389.
8 ـ فیاض‌منش، پرند، «نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیل و احساسات شاعرانه»، دو فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شماره چهارم، صص 163-186، 1384.
9ـ کرمی، محمدحسین؛ حسامپور، سعید، «واج‌آرایی و تکرار در شعر خاقانی»، دو فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره سوم، صص 137-161، 1383.
10ـ _________ و دهقانیان، جواد، «خاقانی، معمار زبان و خیال»، فنون ادبی، دانشگاه اصفهان، سال دوم، شماره1، صص 1-16، 1389.
11ـ ناتل خانلری، پرویز. شعر و هنر. تهران: بینا، 1345.
12ـ ________موسیقی الفاظ. سخن، دوره5، شماره3،1332 .
13ـ نیکوبخت، ناصر، «صوت آواها و نظریه منشأ زبان»، فصلنامه پژوهشهای ادبی، شماره3، صص115-133، 1383.
14ـ وحیدیان‌کامیار، تقی. فرهنگ نام‌آوایی فارسی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، 1375.
15ـ یوسفی، غلامحسین. موسیقی کلمات در شعر فردوسی. مجموعه مقالات کاغذ زر. تهران: سخن، چاپ دوم، صص167-212، 1386.
1- Bakhtin.M.M (1981)The Dialogic Imagination, University of Texas press.
2- Becker, Judith A. and Sylvia K. Fisher (1988) Comparison of Associations to Vowel Speech Sounds by English and Spanish Speakers. The American Journal of Psychology 101.51-57.
3- Crystal, David (2002). The Cambridge Encyclopedia of Language. Cambridge: Cambridge.
4- Gerardus Heijdra, Michel(2009) Darwinian Explanations of the Origin of Language, Universiteit Amsterdam
5- Janis B. Nuckolls(1999) Annual Review of Anthropology Vol. 28, , pp. 225-252
6- Hinton, Nicholas & John. Ohala (Eds.) (1994) Sound symbolism. Cambridge: Cambridge university press
7- Tsur, Reuven (1992) What makes sound patterns expressive? Duke University Press.
8-ـــــ (1997) Aspects of Cognitive Poetics. unpublished. http://www2.bc.edu/~richarad/lcb/fea/tsur/cogpoetics.html
9- Yule.George (1985) The study of Language,Cambridge university press